Portfolyo Değerlendirmeye Giderken…

Yazar: Prof. Dr. Hakan Yaman

Portfolyo değerlendirilmesi günümüzde sanat ve fotoğraf ile uğraşanlar için önemli bir değerlendirilme aracıdır. Sunulan bir portfolyonun binlerce kelimeye eşdeğer olduğu da ifade edilir. Portfolyo sanatçı ya da sanatçı adayının çalışmalarını özetle sunduğu ve yaptığı çalışmaların gelişimine ilişkin bir vitrin niteliği taşıyan bir derlemedir. Bir portfolyo çizimler, eskizler, fotoğraflar, videolar ya da ses kayıtları içerebilir.

Fotoğrafçılıkta portfolyo değerlendirmeleri giderek artan bir ilgiyle karşılanmaktadır. Kariyerlerinin başında olanlar portfolyolarını bu vesileyle alanın uzmanlarına danışma olanağına kavuşmaktadırlar.

Portfolyo değerlendirilmeleri bir yarışma, iş görüşmesi, okula giriş sınavı, galeriye sergi için başvurma ya da kişisel gelişim vesilesiyle yapılabilir. Değişik amaçlar için yapılan değerlendirmeler farklılıklar göstermekle birlikte, özü aynı olmaktadır.

Değerlendirmeler genelde yüz yüze yapılırken, posta ya da mail yolu ile de yapılabilir. Birçok fotoğraf etkinliğinde ücretsiz portfolyo değerlendirmeleri yapılırken, ünlü fotoğrafçılardan ücretli portfolyo değerlendirmeleri de almak mümkündür.

Görüldüğü üzere birçok amacı olmakla birlikte bu yazıda portfolyo değerlendirmelerinin, bazı temel noktalarına değinilecek, içeriği okurun yorumuna bırakılacaktır.

Portfolyonuzu hazırlarken başarılı olma arzunuzu ve heyecanınızı aktarmanız gerekir. Değerlendirmecilere duygularınızı, heyecanınızı, adanmışlığınızı ve çalışma şevkinizi hissettirebilmeli;  tarzınızı kavramaları ve potansiyelinizi görmeleri sağlanmalıdır.

Hedeflerinizi iyi belirleyin 

Bu nedenle portfolyo değerlendirmesine hazırlanırken hedeflerinizi belirlemeniz önemlidir. Sürmekte olan proje için, yeni bir sergi için ya da kitap için görüş isteyip istemediğinize karar vermelisiniz. Editör, yayınevi, galeri ya da etkinlik önerileri de istiyor olabilirsiniz. Bu konuda netleştikten sonra, sizi değerlendirecek uzman konusunda seçimler yaparsınız.

Uzmanınızı seçtikten sonra, kendilerini ayrıntılı incelemeli ve portfolyonuzu hazırlamaya başlamalısınız. Portfolyonuz işlerinizdeki ciddiyetinizi ve üslubunuzu ifade etmelidir. Bulunduğunuz kariyer düzeyine göre hazırlığınızı tamamlarsınız. Öğrenciyseniz yaptığınız proje ödevlerinize, iş başvurusu için ise bir gazetede örneğin ne derece değişken fotoğraflar üretebildiğinize bakılacaktır. Okul başvurularında ise fotoğrafik kaliteler yanı sıra ne kadar özenli olduğunuz değerlendirilecektir.

Çalışmalarınıza yoğunlaşın

Portfolyonuzu hazırlarken kendinize zaman tanıyınız. Üzerinde yoğunlaşınız. Binlerce fotoğraflarınız varsa Lightroom gibi yazılımlar ile öncelikli ve çok beğendiğiniz fotoğraflarınızı süzme olasılığınız olur. Böylece en iyi fotoğraflarınızı ayıklama şansınız olabilir.

Seçeceğiniz fotoğraf sayısı hakkında bir uzlaşma olmamakla birlikte bazı uzmanlar idealinin 8-12 civarında olduğunu belirtmektedirler. Editörler, değerlendiriciler, yayıncılar, alıcılar vb. genelde çok yoğun bireylerdir ve önlerine yığın halinde konulan fotoğrafları incelemeyecekler, vakit ayıramayacaklardır. 

Ayıklamak ve sayıyı azaltmak kolay olmayacaktır. Bu nedenle vaktiniz varsa, gözlerinizi dinlendirmek amacıyla ara vermenizde yarar vardır. Birkaç gün sonra fotoğraflarınızı farklı göreceksiniz ve ayıklama işlemi için yeniden güç kazanmış olacaksınız. Hatta her değerlendirmeden sonra portfolyonuzu gözden geçiriniz. Böyle yaparsanız zamanla seçkinizin daha da iyileşeceğini göreceksiniz. Örneğin, 20 dakikalık bir görüşmenizin olduğu bir portfolyo değerlendirmesine 20 fotoğraf seçmeniz önerilmektedir. Hatta elinizin altında farklı amaçlar için hazırlanmış ve farklı fotoğraflardan oluşan birden fazla portfolyo da bulunabilir. Sonra da çok özel bir amacınız yoksa değerlendiricinin tercihine göre ilgili portfolyonuzu sunabilirsiniz.

Sunuma önem verin

Sunacağınız fotoğraflar kadar, sunumu nasıl yapacağınız da önemlidir. Değerlendiriciler sunduğunuz fotoğraflar kadar sunumunuzun zarafetini de önemseyebilirler. Kendileri için kompozisyon, estetik ya da fotoğrafların akışı her şeyden önemli olabilir. Fotoğraflarınız ne kadar iyi olurlarsa olsunlar, onları saman kağıdı bir zarfta takdim etmeniz sunumun tüm büyüsünü bozacaktır. Sunacağınız işlerinizi hazırlarken, kaliteli bir kağıda baskı almanız önemlidir. İşleriniz dergi ve gazetelerde daha önce yayınlanmış iseler, ilgili yayınların çıktı ya da kupürlerine yer vermeniz faydalı olacaktır.

Portfolyonuzu hazırlarken mükemmeliyetçi olun, ancak aşırı mükemmeliyetçiliğe de kaçmayın. İlk portfolyonuzu bebek adımlarıyla hazırlayınız. Sonra da üzerine yeni ve daha güzel işleriniz ekleyiniz. Mükemmel bir portfolyo hazırlanması için beklemeyiniz.

Portfolyo hazırlamadaki niyetinizi gözden geçirdikten sonra, izleyici kitlenizde bırakmak istediğiniz izlenim üzerinde çalışmalısınız. Kendilerini memnun ve mutlu mu ya da şaşırtmak ve şoke mi etmek mi istersiniz? Hiç kimse alışılagelmiş görüntüler görmek istemez. Yaratmak istediğiniz duygular üzerinde çalışınız.

Fotoğraflarınızın sıralaması konusunda ise ilk ve son fotoğraf seçimi önemlidir. İlki sizi anons eder, izleyicinin ilgisini arttırır ve sonraki fotoğrafları müjdeler. 20 fotoğraftan 2-5 tanesini ilk sekans olarak ayırınız. Farklı kadrajlar ve uyumlu renk ve tonlar içeren fotoğraflar seçiniz; sürpriz yapınız. Diğer bir yaklaşım ise “ce eee” oyununa başvurmaktır. Her kaybolan yüz ya da görüntü gerginlik yaratırken, her ortaya çıkan yüz ya da görüntü sürprizle sonuçlanır. Bu, fotoğrafa uyarlanacak olursa, ilk fotoğraf beklenti yaratırken, ikincisi dikkati yakalar ve üçüncüsü şaşırtır ve etkiler. Bu etkiyi yaratacak üç fotoğrafı seçiniz. Kapanış ise eşdeğer düzeyde önemlidir. Buraya yine iz bırakacak ve bellekten kolay kolay silinmeyecek fotoğraflar koyunuz.

Sıralamaya dikkat!

Sıralamada kompozisyon kuralları ön plandadır. Tercihe göre, sıralama görsel (renk ya da geometrik biçimlerin tekrar etmesi) ya da içeriğe bağlı (bir öykü ekseninde sıralama) olarak yapılır. İlk fotoğraflardan sonra konunun çerçevesi dahilinde olan fotoğraflar eklenir.

Fotoğraflarınızı seçtikten sonra fotoğraflarınızın beraberinde bulunması gereken diğer öğelere yer verilir. Bunlar portfolyonuza ilişkin sanatsal bir beyanınız; portfolyonuzda bulunan işlerinizin dökümü; işlerinizin başlıkları ve kısa açıklamaları ve işlerinizin tarih ve yer bilgileridir. Açıklamalarınızı çok kısa tutun, çünkü değerlendiricileriniz fotoğraflarınıza da zaman ayırmak isteyebilirler.

Portfolyo hazırlarken yapılan en önemli hata bir birine benzeyen fotoğrafların portfolyoya konulmasıdır. Başka bir hata ise en iyileri ya da kitapta yayınladıklarınızla başlamanız ve göreceli olarak daha vasat olanlarla sunumunuzu bitirmenizdir. Fotoğraf ebatları arasındaki farklılıkların da olumsuz etkileri olabilir.

Özetle portfolyonuz aşağıdaki öğelerden oluşmalıdır:

1. Kapak Yazısı (amacınız kısa ve anlaşılır biçimde yazılmalı),
2. Güncel Özgeçmiş (net ve somut biçimde bütün yeterlikleriniz bulunmalı),
3. Referans,
4. Her bir fotoğrafı kısaca anlatan bir tablo,
5. Fotoğraflar (Çalışma örnekleriniz bir anlatım üslubunu, kamera kullanımdaki hüneri, pozlama, doğru lens seçimi, ışık bilgisi, kompozisyon gibi nitelikleri yansıtmalıdır),
6. Geri Gönderme ücretini de içeren zarf / ambalaj (posta yolu ile kabuller için posta ücreti ödenmiş olmalı) ve
7. Varsa değerlendiricilerin talep ettikleri bilgi ve belgeler.

Portfolyolar günümüzde baskı ve elektronik olmak üzere iki biçimde sunulmaktadır. Baskı biçimindeki portfolyolar hala tercih edilmektedir.  Portfolyonuzu baskıya verirken, işlerinizi üslup ve tasarım yönünden ele almanın yararı olacaktır. İşlerinizi saklamak için ise bir klasör ya da portfolyo muhafazası temin etmeniz gerekir. Ebadına karar vermeden önce ise işlerinizin baskı büyüklüğünü belirlemelisiniz. Genelde 20x30cm ya da A4 ebadı kullanılır. Kağıdın kalitesi ise dikkat edilmesi gereken diğer bir özelliktir. Kaliteden asla ödün verilmemesi önerilir. Bütçeniz elverdikçe en nitelikli kağıdı kullanmaya özen gösteriniz.  Ancak yine de bu öneriler genel tavsiyeler niteliğindedir. Sanatçının tercihi ya da kendi ifade tarzı da önem arz ettiği için, formata ilişkin öneriler mutlak değildir.

Fotoğraflarınız baskıya hazırlanırken, baskıların benzer tarzda olmaları ve aynı nitelikte kağıda basılmaları sağlanmalıdır. Özellikle sergi amacıyla hazırlanan portfolyonuzun mümkün olduğunca basılı olarak sunulması yararlı olacaktır, çünkü tablette sunacağınız fotoğraflar baskı kadar etkili olmaz.

Bazen portfolyonuz online olarak da istenebilir. Bu durumda portfolyonuzu kişiselleştirebilmeniz için ek metin ve ifadeler eklemeniz uygun olacaktır, ancak eklediğiniz metinlerin fotoğraflarınızı gölgede bırakmamalarına dikkat etmelisiniz. Müzik de eklemeniz sunumunuzu zenginleştirecektir. Ancak online portfolyonuz kullandığınız yazılıma göre sıkıştırılabilecektir ya da renk tonlarında ve görsel bazı diğer ayarlarda değişimler olabilir. Ayrıca kullanılan değişik bilgisayar ekranlarının sunduğu görüntü kalitesi de farklılık arz edecektir. Bunları gidermek için gerekli renk uyarlamalarını ve diğer ayarlamaları yapmanız önemlidir.

Portfolyo değerlendirmelerinden önce, sunumunuzu uygun biçimde yapmak ve seri olarak sunmak için evde sunum provaları yapabilirsiniz. İşleriniz konusunda net ifadeler kullanınız ve açıklamalarınızın size değerlendirme için ayrılan süreden daha kısa olmasına özen gösteriniz.

Değerlendirmeye zamanında varınız. Geç kalırsanız bunu telafi etme şansınız yoktur. Zamanınızı iyi yönetmelisiniz. Bir sonraki meslektaşınıza karşı saygılı olup, zamanınız dolmadan eşyalarınızı toplamalısınız.

Yapılan en büyük hatalardan birisi, size ayrılan sürenin tamamı boyunca konuşmanız ve fotoğraflara odaklanmamanızdır. Değerlendirmeyi ne için istediğinizi değerlendiriciye net bir şekilde bildirmelisiniz. (örn. endüstri, sergileme, kitap vb.). Böyle yaparsanız görüşme sizin için çok verimli geçer ve kişisel bir ders halini alabilir. Bu etkinliklerden verim alabilmek için ev ödevinin iyi yapılması gereklidir. Portfolyo değerlendirme masasının ebadından tutun, size ayrılan süreye kadar birçok faktörü hesaba katın ve iyi hazırlanın. Değerlendirme sırasında bolca not tutun ve işlerinize olumlu yorum getirenleri takip edin ve kat ettiğiniz süreci kaydedin.

Notları, hazırlamış olduğunuz değerlendirici biyografisi üzerinde alabilirsiniz. Böylece daha sonra değerlendirmenin kimden geldiğini rahatlıkla hatırlamanız mümkün olacaktır. Diğer yapabileceğiniz bir husus, izin almak koşuluyla, değerlendiricinin ses kaydını almanızdır. Akıllı telefonunuz ile bunu kolaylıkla yapmanız mümkündür. Çalışmalarınızı tanıtmak için tanıtım amaçlı baskıları yanınızda bulundurabilirsiniz. Bunların üzerindeki fotoğraf sizi hatırlatıcı ve mümkün olduğunca küçük ebatlı olmalı, arkasında temas bilgileriniz bulunmalıdır. Böylece değerlendiricinin çalışmanızı referans niyetiyle saklaması daha kolay olacaktır. Ayrıca diğer fotoğrafçılara iletmek üzere de fotoğraflarınızdan bazı örnekler bulundurabilirsiniz. Değerlendiriciye değerlendirmeden sonra çalışmalarınızla ilgili ek bilgi isteyip, istemediğini sorunuz. Kendilerinin kartvizitini talep ediniz. Ayrıca ilerideki işleriniz konusunda bilgilendirmek amacıyla hangi kanalı kullandığını öğreniniz (e-posta, sosyal medya vs.). Aynı biçimde diğer fotoğrafçılarla da kartviziti değiş tokuş yapınız ve ilişkilerinizi geliştiriniz.

Değerlendirmeden sonra eve döndüğünüzde, değerlendiriciye bir teşekkür mektubu gönderiniz. Yazınızda mümkün olduğunca çalışmalarınızı hatırlatıcı ipuçları vererek, kendinizi hatırlatmaya çalışınız. E-posta gönderiyorsanız, konu kısmına katıldığınız etkinliğin adını yazabilirsiniz. Böylece mailinizin eline geçmesini sağlayabilirsiniz. Bu tarz yaklaşımlar ile portfolyo değerlendirmelerinin azami düzeyde yararlı olmasını sağlamış olursunuz.

Kaynaklar:

1. http://methodenpool.uni-koeln.de/portfolio/USE%20OF%20PORTFOLIOS%20IN%20EVALUATION.htm
2. https://photography.tutsplus.com/articles/10-steps-for-building-a-photography-portfolio-to-be-proud-of–photo-3991
3. https://newengland.com/today/living/new-england-environment/photography-portfolio/
4. HOW TO PREPARE FOR PORTFOLIO REVIEW EVENTS. Mary Virginia Swanson. http://www.mvswanson.com/
5. https://vedatkonyali.wordpress.com/2009/08/31/portfolyo-hazirlama/
6. Create a Professional Photography Portfolio in 5 Steps (Updated 2018) expertphotography.com/create-a-photography-portfolio
7. Brian Dilg. Building a Better Photography Portfolio: Tips From a Pro. https://www.popphoto.com/how-to/2013/03/tips-pro-build-better-photography-portfolio
8. Portfolyo Nasıl Hazırlanır? http://www.sinancakmak.com/index.php/2015/04/02/portfolyo-nasil-hazirlanir/
9. http://www.bjp-online.com/2017/06/landskrona-foto-festival-portfolio-review-2017/